Suriya erməniləri Qarabağdan hara getdilər?

 

Yaxın Şərqdə Türkiyə və Suriya arasında barışığa gətirib çıxara biləcək maraqlı hadisələr baş verir. Türkiyə lideri Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Suriya Prezidenti Bəşər Əsəd artıq bir-biri ilə görüşmək imkanını istisna etmirlər (baxmayaraq ki, müəyyən şərtlər var). Qonşu İraq isə ümumiyyətlə Bağdadda Türkiyə və Suriya prezidentləri arasında sammit keçirilməsinə maraq ifadə edib.
Bir neçə gün əvvəl Rəcəb Tayyib Ərdoğan qeyd edib ki, Suriyada ədalətli sülh böyük fayda gətirəcək, bu prosesdə ən vacib addım Suriya ilə münasibətlərdə yeni dövrün başlanmasıdır. Bununla yanaşı, Türkiyə lideri ABŞ-ni Suriyada terrorçuları dəstəkləməkdə ittiham edib.
Ərdoğanın sözlərinə görə, Ankara bəzi müttəfiqlərinin PKK terror təşkilatının Suriya qanadı olan PYD/YPG ilə qurduğu təhrif olunmuş münasibətləri qəbul edə bilməz.
“Qonşu Suriyada münaqişə məhz bizim ölkəmizə təsir etdi. ABŞ Suriyada kürdləri deyil, terrorçuları dəstəkləyir. Suriya kürdlərini dəstəkləyən və onların hüquqlarını qoruyan yeganə ölkə bizik”, – deyə Rəcəb Tayyib Ərdoğan qeyd edib.
Digər vacib mövzu – müxtəlif məlumatlara görə, Türkiyədə sayı üç milyona çatan Suriya qaçqınları problemidir. Türkiyə prezidenti ümid etdiyini bildirib ki, müharibənin geridə qalacağı, suriyalı qonaqların könüllü olaraq vətənlərinə qayıdacağı və Türkiyənin bunun üçün gücünü səfərbər edəcəyi gün gələcək.
Vəziyyəti üçün Suriya siyasi və ictimai xadimi, Suriya Milli Birlik Hərəkatı rəhbərliyinin üzvü, politoloq Əli Səlim Əsəd şərh edib.
– Türkiyə və Suriya arasında münasibətləri normallaşdırmaq üçün indiki cəhd uğurlu olacaqmı?
– Suriya problemi Türkiyə dövlətinin özünün inkişafına mane olmağa başlayıb, daxili siyasi vəziyyətə güclü təsir göstərir (yerli seçkiləri xatırlayın). Ona görə də münasibətlərin normallaşdırılması və Türkiyədə təxminən üç milyon suriyalı qaçqın məsələsinin həlli fəal müzakirə olunur. Bu vəziyyət Türkiyənin təhlükəsizliyinə təhdid ola bilər.
Suriya böhranının 12 ili ərzində aparılan siyasət öz qeyri-effektivliyini göstərdi. Bəşər Əsədi devirmək mümkün olmadı, üstəlik, xarici qüvvələr – Rusiya, İran onun müdafiəsinə qalxdı.
Eyni zamanda, Dəməşq Ankara ilə münasibətlərin normallaşdırılmasına hazırdır, lakin bir şərt var – Türkiyə qoşunlarının Suriya ərazisindən çıxarılması. Yəqin ki, indi bu istiqamətdə fəal müzakirələr gedir. Bəzi məlumatlara görə, Türkiyə tərəfinə öz təhlükəsizliyinin təmini üçün (Suriyadakı kürd terrorçularından – red.) vaxt lazımdır.
Yeri gəlmişkən, tərəflərin niyyətlərinin ciddiliyinin göstəricilərindən biri Suriyanın Türkiyəyə öz ərazisi vasitəsilə Fars körfəzi istiqamətində türk mallarının ixrac edildiyi dəhliz verməsi qərarı oldu.
– Bəs ABŞ ilə münasibətlər Türkiyə-Suriya normallaşma prosesinə necə təsir göstərə bilər?
– Türkiyə hər halda ABŞ-nin müttəfiqidir. Həmçinin, düşünürəm ki, Ankara Dəməşqə doğru addımı Vaşinqtonla razılaşdırıb.
Burada başqa bir məsələ var. Qəzzadakı müharibə dünyada vəziyyətə güclü təsir göstərdi və indi Yaxın Şərq üçün nəsə hazırlanır. ABŞ, Türkiyə, İran, Suriya qaçılmaz olaraq vəziyyətin yeni inkişafına cəlb olunacaqlar.
– Yenə də ABŞ və Türkiyəyə qayıdaq. Türkiyə lideri Vaşinqtonu kürd terrorçularını dəstəkləməkdə ittiham etdi (və bu ilk dəfə deyil). Bu, Türkiyə və ABŞ arasında soyuqluq deyilmi? Eyni zamanda, bu, Türkiyə və Suriyanın yaxınlaşmasına kömək etmirmi?
– Şübhəsiz, Rəcəb Tayyib Ərdoğan təcrübəli siyasətçidir. O, anı hiss edərək çoxlu müxtəlif bəyanatlar verir. Amma hərəkətləri izləmək və unutmamaq lazımdır ki, Türkiyə NATO-nun bir hissəsidir və artıq dediyim kimi, ABŞ-nin müttəfiqidir, baxmayaraq ki, onlar arasında fikir ayrılıqları ola bilər. Kürd məsələsi Türkiyənin təhlükəsizliyinə təhdid yaradır, amma amerikalılar kürdləri Suriya ərazisində dəstəkləyirlər.
– Ankara və Dəməşq arasında münasibətlərin yaxşılaşması fonunda Suriyanın Ermənistana ənənəvi rəğbətini xatırlamamaq olmur…
– Türkiyə və Suriya qonşu ölkələrdir, onlar arasında yaxşı münasibətlər olmalıdır. Bu bir tarixdir. Eyni zamanda, tarixən Suriyada ölkəmizin vətəndaşları olan çoxlu erməni yaşayır. Bu isə başqa bir tarixdir. Suriya və Ermənistan arasında münasibətlər qorunub-saxlanacaq, üstəlik, indi İrəvan özü Türkiyə və Azərbaycanla əlaqələri bərpa etmək istəyir.
– Yeri gəlmişkən, işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərinin azad edilməsinə qədər erməni hakimiyyəti Qarabağ zonasında Suriya ermənilərini fəal şəkildə məskunlaşdırırdı. Sonra onlar Ermənistana qayıtdılar, bir çoxu isə yenidən Suriyaya. Sizdə belə məlumatlar varmı?
– Məndə belə məlumatlar yoxdur, amma vəziyyəti təhlil etmək kifayətdir. Suriyanın iqtisadi vəziyyəti çox pisdir və oraya qayıtmaq, sadəcə, məqsədəuyğun deyil. Yəqin ki, bu Suriya erməniləri daha uzağa – Avropaya və ya başqa yerə gediblər.

---

---